CORPORATE GOVERNANCE, COMPLIANCE & ETHIEK
DOOR: FARID TABARKI
‘Verandering is de enige constante en onzekerheid de enige zekerheid’
Geen beroep blijft meer hetzelfde en opleidingen krabben zich achter de oren hoe ze mensen moeten opleiden voor de toekomst. Voor het vak van bedrijfsjurist geldt dat evenzeer. Met het doorgaan op oude voet komt de jurist er niet, en ook de rechtenopleidingen zullen een tandje bij moeten zetten om juristen te wapenen voor de toekomst.
‘Verandering is de enige constante en onzekerheid de enige zekerheid’
De samenleving is vloeibaar geworden: de grote filosoof Zygmunt Bauman noemde ‘verandering de enige constante en onzekerheid de enige zekerheid’. Twee ontwikkelingen die samenhangen met de vloeibare moderniteit zijn radicale decentralisatie en radicale transparantie. De eerste ontwikkeling houdt in dat veel processen die van oudsher door instituties moesten worden geregeld, nu in handen komen van kleine verbanden van mensen of individuen. De tweede ontwikkeling kunnen we illustreren met Wikileaks en de Panama Papers. Mensen willen van alles weten en hebben daar ook de mogelijkheden toe. Ook schromen ze niet hun eigen reputatie in te zetten als handelswaar en ze eisen van bedrijven een even openhartige houding. Regels worden niet meer vanzelfsprekend maatschappelijk gedeeld.
‘Creativiteit, menselijkheid en een helicopterview worden steeds belangrijker’
‘De jurist moet actief meedenken om kwaliteit, coherentie en ethiek van het beleid van het bedrijf te helpen bewaken’
‘Creativiteit, menselijkheid en een helicopterview worden steeds belangrijker’
Een wezenlijke driver van deze trends is de technologische ontwikkeling. Voor de jurist veranderen diverse specifieke technologieën de regels van het spel en de inhoud van het vak. Expertsystemen worden steeds beter in staat om juridische vragen te beantwoorden en documenten op te stellen. De jurist die zich efficiënt van deze technologie kan bedienen, creëert ruimte in zijn hoofd om iets aan de technologie toe te voegen. In plaats van nijvere arbeid worden creativiteit, menselijkheid en een helicopterview steeds belangrijker. De opmars van technologie heeft nog andere gevolgen. Blockchaintechnologie, de techniek achter Bitcoin, legt transacties vast en garandeert authenticiteit. Dat is niet alleen handig voor virtuele munten, maar ook voor bijvoorbeeld contracten. Het lijdt geen twijfel dat zulke technologieën de burelen van grote organisaties zullen binnentreden en oude processen overbodig zullen maken.
De secretaresse heeft zich al opgewerkt van typiste tot ondersteuner van het management. De bedrijfsjurist blijft niet achter en krijgt ook een upgrade. Of de huidige instituten (zoals universiteiten en juridische dienstverleners) de gevolgen daarvan in hun volle omvang begrijpen, is maar de vraag. Want waar gaan we naartoe? De ontwikkeling van de bedrijfsjurist biedt een interessante paradox. Aan de ene kant is het interessant voor een jurist om zich verder te specialiseren in een steeds complexere wereld. Anderzijds eisen de ontwikkelingen vaardigheden en competenties van een meer generalistische aard. Contacten met het leiderschap binnen een organisatie en met de ICT-afdeling – die de big data ontsluit – zullen intensiveren. De snel veranderende omgeving waarin het bedrijf moet functioneren vergt strategisch, analytisch denken, juist ook bij de bedrijfsjurist. Want laten we wel wezen: aan diens precieze blik blijft een grote behoefte bestaan.
‘De voor de jurist relevante wereld houdt niet op bij het wetboek’
‘De jurist moet actief meedenken om kwaliteit, coherentie en ethiek van het beleid van het bedrijf te helpen bewaken’
De ivoren toren van de bedrijfsjurist bestaat straks niet meer. Het juridische loket waar met passen en meten het beleid van het bedrijf in de juiste juridische constructies werd gegoten, ethisch verantwoord of niet, voldoet niet meer aan de eisen van de tijd. De vraag of een bedrijf er juridisch mee wegkomt, is een veel te marginale toets. Een jurist moet actief meedenken om kwaliteit, coherentie en ethiek van het beleid van het bedrijf te helpen bewaken. Vanuit een traditionele rechtenstudie heeft hij daar als het goed is al de nodige hulpmiddelen voorhanden, maar een beetje bijspijkeren en inspireren kan geen kwaad. Te lang heeft de universiteit systeemdenkers opgeleid die vaak weinig ophadden met verdiepende en verbredende vakken zoals rechtsfilosofie en rechtssociologie. Veel studenten vonden dat maar vaag en zetten zich liever aan een in beton gegoten beslisboom rond art. 6:162 BW. Het huidige liquide tijdsgewricht vereist meer intellectuele flexibiliteit. De rechtswetenschap moet zich verbreden, wellicht ten koste van enkele materiële en formele gebieden van het recht waarvan het nog maar de vraag is of de jurist er te maken mee zal krijgen en áls hij ermee te maken krijgt, is het waarschijnlijk al weer veranderd.
‘De voor de jurist relevante wereld houdt niet op bij het wetboek’
Er is nog een andere route voor het opleiden van geschikte juristen, eentje die de zaken omdraait. Zouden studenten niet eerst een vakopleiding moeten volgen en pas daarna, bij gebleken affiniteit met het domein van de juridische professional, een rechtenstudie doen? Dat biedt voordelen in het hiervoor geschetste landschap van gespecialiseerde generalisten, die – excuus – eerst een écht vak hebben geleerd en zich daarna pas hebben bekwaamd in de juristerij.
De voor de jurist relevante wereld houdt immers niet op bij het wetboek. Aniek Saes, advocaat bij Ivy in Amsterdam, pleitte er in Het Financieele Dagblad voor mensen met een niet-juridische achtergrond toe te laten tot de advocatuur. Zelf heeft ze bijvoorbeeld veel aan haar tweede studie fiscale economie omdat het kantoor veel fraude- en corruptiezaken doet. Een farmacoloog zou prima kunnen bijleren om het juridische slangenveld van de farmaceutische industrie aan te kunnen mét kennis over de core business van zijn bedrijf.
Uiteindelijk zal de juridische beroepspraktijk weer meer aansluiting vinden bij de werkelijkheid zoals die door niet-juristen wordt ervaren. De daarvan losgezongen status is passé. Dat betekent bijvoorbeeld een veel grotere rol voor ethiek en moraal – een bedrijf dat dat onderschat, wordt de risée bij het grote publiek. Zeer goed nieuws is dat in 2016 de Corporate Governance Code is herzien. Voor het eerst is nu ook cultuur een onderdeel van goede corporate governance. Bedrijven kunnen zich bij hun ethische overwegingen niet meer beperken tot window dressing of een minimale vorm van compliance. Binnen een modern bedrijf is een staande morele discussie. De bedrijfsjurist mag zich aan dit gesprek niet onttrekken.
Een woord van waarschuwing is op zijn plaats. De bedrijfsjurist die zich niet vernieuwt, prijst zichzelf uit de markt. Zijn werk wordt uiteindelijk irrelevant en van te weinig meerwaarde voor zijn werkgever. Gelukkig kan hij wel het een ander ondernemen.
Ik sluit af met drie tips die kunnen helpen om de rol van bedrijfsjurist toekomstbestendig te maken.
1. Probeer niet krampachtig uw stiel te beschermen en een muur op te trekken voor de buitenwereld. Verlaat af en toe de juridische afdeling en neem anderen mee in het denkproces. Een filosoof, ondernemer of natuurkundige heeft waarschijnlijk iets toe te voegen aan uw gedachtegang;
2. Bestudeer blockchaintechnologie, het gebruik van big data voor de juridische praktijk en expertsystemen. Voor je het weet zijn zulke technologieën niet meer uit het bedrijf weg te denken;
3. Ga terug de collegebanken in en bestudeer een mooi vakgebied dat complementair aan uw juridische kennis een meerwaarde geeft.
Farid Tabarki – Schrijver, Keynotespeaker & Columnist
Farid is een veelgevraagd spreker, is schrijver van het boek ‘Het Einde van het Midden – Wat een maatschappij van extremen betekent voor mens, bedrijf en politiek’ en heeft een wekelijkse column in het Financieel Dagblad.
Farid Tabarki is de oprichter van Studio Zeitgeist en veelgevraagd spreker, dagvoorzitter en gespreksleider. Hij heeft een wekelijkse column in Het Financieele Dagblad en vorig jaar is zijn zeer goed ontvangen boek ‘Het Einde van het Midden – Wat een maatschappij van ex-tremen betekent voor mens, bedrijf en politiek’ uitgekomen. Eerder dit jaar publiceerde hij met collega’s de whitepaper ‘The Transformation Playground, Reinventing Business Principles’. Hierin worden de belangrijkste organiserende principes van de 21ste eeuw, waarmee organisaties rekening dienen te houden beschreven.
Volgens de Volkskrant is Tabarki een van de tweehonderd meest invloedrijke Nederlanders en hij is bovendien de jongste op de lijst. Ten slotte is Tabarki van plan alle landen in de wereld te bezoeken. Hij heeft er inmiddels 143 bezocht, dus met nog 55 te gaan is hij al op meer dan twee derde.
Bekijk het volledige profiel van Farid Tabarki.
Google+